حاشیه های صدور فرمان مشروطیت

14 مرداد مصادف با سالروز صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین  شاه قاجار است. در واقع فرمان مشروطه دستور تشکیل مجلس شورا در ایران و ثمره تلاش های

آزادیخواهان وطن برای رهایی از استبداد مطلق شاهنشاهی است.

 در حاشیه این واقعه مهم تاریخ موارد زیر خواندنی است:

1- علما در اعتراض به تعلل شاه و صدر اعظم در تاسیس عدالتخانه که از خواسته های علما در مهاجرت اول به شهر ری و تحصن در شاه عبدالعظیم بود، به قم مهاجرت کردند. عده ای از کسبه و اصناف آزادیخواه نیز پناهنده شدن به سفارت انگلستان را برای عملی شدن خواسته های خود انتخاب کردند.

2- اهم درخواست های متحصنین عبارت بود از : عزل عین الدوله از صدارت، مجازات قاتلین شهدای وطن، بازگشت دادن علما از قم و عودت دادن تبعید شدگانی چون حاج میرزا حسن رشدیه و دیگران به تهران و مهم تر از همه تاسیس دارالشورای ملی. لازم به ذکر است در مهاجرت اول، صحبت از تاسیس عدالتخانه بود و حرفی از دارالشوری به میان نیامده بود در حالی که در مرحله دوم صرفا هدف، تاسیس دارالشوری ملی بود.

3- با طولانی شدن تحصن در سفارت انگلیس، این کشور رسماً به میانجیگری برخاست و از دولت ایران خواست که به درخواستهای مردم پاسخ دهد و شورش را بخواباند.

4- مظفرالدین شاه که مدتها به علت بیماری در کاخ صاحب قرانیه بستری بود و از حقایق بی اطلاع مانده بود، به سرعت در جریان قرار گرفت.

5- با وخیم شدن اوضاع عین الدوله خود شخصا از صدارت، کناره گیری کرد.

6- سرانجام روز چهاردهم جمادی الثانی 1324 قمری مطابق با 14 مرداد 1285 شمسی مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را صادر کرد.

7- فرمان به خط احمد قوام السطنه نوشته و ممهور به مهر مظفرالدین شاه شد.

8- خطاب فرمان به صدراعظم جدید یعنی میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله است که خود در تهیه آن و راضی کردن شاه به امضای آن کوشش کرده بود.

9- تاریخ صدور فرمان مشروطیت مقارن با روز تولد مظفرالدین شاه بود. پناهندگان سفارت به عنوان سپاسگزاری از شاه در جشن تولد او در دربار شرکت کردند.

10- فرمان مشروطه از سوی مظفرالدین شاه دو بار صادر شد. چون در فرمان مشروطیت با ذکر عبارت «شاهزادگان قاجاریه و علماء و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف» ذکری از دیگر طبقات مردم  مانند کشاورزان و کارگران که اکثریت مردم ایران بودند، به میان نیامده بود، به در خواست نمایندگان پناهندگان در سفارت، فرمان دیگری صادر شد که در این فرمان عبارت «منتخبین ملت» جایگزین شد و نیز به جای «مجلس شورای ملی» از "مجلس شورای اسلامی" نام برده شده است.

11- صدور فرمان مشروطیت و تغییر رژیم سیاسی ایران که طی یک نهضت و انقلاب آرام صورت پذیرفت، شور و هیجان فوق العاده در میان آزادیخواهان و ملیون و مشروطه طلبان به وجود آورد. پناهندگان سفارت انگلیس از آنجا خارج شدند و روحانیون و علما در میان استقبال پر شور مردم از قم به تهران بازگشتند و دو شبانه روز سراسر تهران غرق در جشن و سرور و شادمانی بود.

12- مظفرالدین شاه 24 ذی قعده 1324، تقریبا دو ماه  بعد از صدور فرمان مشروطیت و 10 روز پس از امضای قانون اساسی در گذشت.

زهرا محمدی

گروه جامعه و سیاست